نگاهی بر چالش امنیت انرژی ازدیدگاه اقتصادی؛ بررسی مخاطرات و فرصت‌های موجود در راستای توسعه انرژی‌های تجدید‌پذیر

سوخت‌های فسیلی نقش بسیار مهمی در تولید و تأمین انرژی مورد نیاز بشر داشته و در حال حاضر، تکیه فراوانی بر روی آن‌ها به منظور تأمین تقاضای انرژی جوامع بشری وجود دارد. علاوه بر آلودگی‌های حاصل از آن‌ها، رو به کاهش‌بودن این منابع باعث شده تا بشر اقدامات گسترده‌ای در جهت تامین نیاز انرژی آینده خود انجام داده و در پی رفع این تهدید امنیتی برآید. در این خصوص میتوان به فعالیت‌های انجام شده در راستای استحصال انرژی از منابع انرژی‌های نو و تجدیدپذیر اشاره نمود. در این میان، ایران به عنوان یک کشور عضو OPEC، اگرچه سهم قابل توجهی از منابع نفت و گاز جهان را داراست، اما همواره از محدودیت گزینه‌ها در سیاست‌گذاری انرژی رنج برده است. از یک سو، در پی وضع تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی و جریان داشتن یک سیستم اقتصادی تک‌محصولی وابسته به فروش ذخایر نفت و گاز، بدیهی است که عدم اتخاذ سیاست‌های مناسب به بروز بحران‌های سیاسی و اقتصادی چالش برانگیزی منجر گردد. از سوی دیگر، وجود فضای مطلوب جهت سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر و بهبود کارایی سیستم‌های انرژی موجود، نویدبخش آن است که انرژی می‌تواند در آینده نیز نقش مولد سرمایه را برای این کشور ایفا نماید. در این راستا، این نوشتار به بررسی مخاطرات و فرصت‌های موجود در این بخش پرداخته و از دیدگاه اقتصادی، پیشنهاداتی را برای استفاده سیاست‌گذاران بخش انرژی کشور در اختیار می‌گذارد.

مقدمه

امروزه سوخت‌های فسیلی از جمله اصلی‌ترین منابع تولید انرژی به شمار می‌روند که تأمین‌کننده بخش قابل توجهی از میزان انرژی مورد نیاز بشر هستند. در سال‌های اخیر، با توجه به افزایش چشمگیر جمعیت جهان و در پی آن، رشد سریع تقاضای انرژی، کشور‌هایی که به منابع عظیم این سوخت‌ها دسترسی دارند تا حد زیادی اقتصاد سایر کشورها را به خود وابسته نموده‌اند. به سبب ادامه روند رو به شد نیاز جهان به انرژی به ویژه در جوامع توسعه‌یافته، گرایش به سوی منابع جایگزین انرژی که علاوه بر تأمین تقاضا، به استقلال اقتصادی کشورها نیز کمک کند به عنوان یک اولویت مهم در سیاست‌گذاری‌های کلان اغلب دولت‌ها جایگاه مهمی پیدا کرده است. از سوی دیگر، نوسانات قیمت ارزهای مختلف نسبت به یکدیگر، ضرورت وجود سیستم یکسانی برای سنجش ثروت واقعی کشورها را بیش از پیش مورد توجه قرار می‌دهد. در این راستا، برخی اقتصاد‌دانان حامل‌های انرژی را به عنوان واحدی مناسب برای اندازه‌گیری میزان دارایی کشورها پیشنهاد می‌نمایند.

در نگاهی اجمالی و با در نظر گرفتن بهای انواع انرژی میتوان بر این ادعا بود که تا چند دهه آینده با افزایش چشمگیر ارزش سوخت‌های فسیلی و بطور همزمان، کاهش هزینه‌های تولید انرژی‌های تجدید‌پذیر، حتی قبل از تلاقی قیمت این منابع، مصرف مستقیم سوخت‌های فسیلی تا حد زیادی کاهش یابد و از این منابع عمدتاً به عنوان مواد اولیه تولید سایر فرآورده‌ها استفاده گردد. افزایش بهای سوخت‌های فسیلی می‌تواند در نتیجه کاهش روزافزون ذخایر منابع و یا به علت تشدید جریمه‌های زیست‌محیطی ناشی از مصرف آنها رخ دهد. این موضوع، راه را برای گراییدن به سوی سایر منابع انرژی از جمله انرژی‌های تجدید‌پذیر هموار خواهد نمود. اگرچه بدیهی است که جایگزینی مولد‌های سوخت فسیلی موجود با منابع تجدید‌پذیر به آسانی و در مدت زمان کوتاه صورت نگرفته و به سرمایه‌گذاری گسترده‌ای نیاز خواهد داشت. اما به مرور زمان و با حرکت فرسایشی واحد‌های فسیلی موجود و بطور همزمان افزایش راندمان و کاهش هزینه تولید انرژی از منابع تجدید‌پذیر، این روند جایگزینی از دیدگاه اقتصادی توجیه پذیر تر شود. [9]

نمودار 1 : پیش‌بینی تلاقی قیمت انرژی‌های فسیلی و تجدید‌پذیر [9]

بررسی مخاطرات پیش رو

امروزه بحران آلودگی محیط‌زیست بر اثر استفاده بیش از پیش از سوخت‌های فسیلی و خطر از بین رفتن ذخایر و منابع طبیعی، بالا رفتن مصرف انرژی به دلیل رشد ناهمگون صنایع و افزایش روز افزون جمعیت، تولید گازهای گلخانه‌ای از جمله مونواکسیدکربن، گرم شدن دمای زمین، ذوب شدن یخ‌های قطبی، شیوع انواع بیماری‌های ناشناخته، نابودی جنگل‌ها، وقوع طوفان‌های غیر‌عادی، بارش باران‌های سیل‌آسا و اسیدی و بالاخره خشکسالی‌های طولانی مدت که در ادبیات جهانی از آن بعنوان تغییرات آب و هوایی نام برده می‌شود، زندگی روی کره زمین را با خطر نابودی مواجه ساخته است. [6]

به نقل از سایت اینترنتی Eco Business ، تحقیقات نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاری بر روی تامین انرژی از منابع تجدیدپذیر، ارزان‌تر از نفت و گاز وارداتی است. [1]

بنابراین تردیدی وجود ندارد که کشورهای توسعه یافته از این فرصت با دیدگاه اقتصادی برای کاهش هزینه‌های پاسخ به تقاضای انرژی و همچنین با دیدگاه امنیتی برای کاهش وابستگی خود به کشورهای صاحب منابع سوخت‌های فسیلی توجه ویژه‌ای داشته باشند. در گزارشی از شرکت آرمسترانگ تحت عنوان "ورود به مرحله جدیدی از رشد: انرژی‌های تجدید‌پذیر در جنوب شرقی آسیا" ، با تجزیه و تحلیل منطقه برای دستیابی به انرژی‌های تجدید‌پذیر، با استناد به فرصت‌های سرمایه‌گذاری و پتانسیل موجود در زمینه فتوولتائیک خورشیدی، باد، آب و زیست‌توده و بیوگاز، آینده روشنی برای سرمایه‌گذاری بلند‌مدت بر روی این منابع ترسیم گردیده است. [9]

یکی از عمده‌ترین فاکتورهای موثر در تولید انرژی برق از سوخت‌های فسیلی‌، بهای سوخت مصرفی می‌باشد. لذا با افزایش بهای حامل‌های انرژی فسیلی می‌توان بر این ادعا بود که بهای برق تولیدی نیز تا حد قابل ملاحظه‌ای تحت تاثیر این افزایش‌بها ، افزایش خواهد یافت. نمودار 2 پیش‌بینی افزایش قیمت نفت در سال‌های اخیر را نشان می‌دهد که در خوش‌بینانه ترین حالت و فرض بر ثابت ماندن تقریبی آن باز هم به علت کاهش تدریجی بهای انرژی‌های تجدیدپذیر بدلیل تغییر در فناوری و افزایش راندمان در آنها ، در نقطه‌ای برابر خواهند شد که بدلیل آلودگی‌های حاصل از انرژی‌های فسیلی ، مصرف آنها پیش از این زمان متوقف خواهد گردید.

نمودار 2 : پیش‌بینی قیمت نفت از سال 1987 تا 2040 [10]

در چشم‌انداز انرژی 2035 شرکت بریتیش پترولیوم (BP) که در ژانویه 2014 منتشر شد، سه پرسش به شرح زیر در میان مطالب گوناگون دیگر مطرح شده است:

1- آیا منابع کافی برای تأمین تقاضای فزاینده انرژی جهان در دسترس است؟

2- آیا می‌توان تقاضای انرژی جهان را با اطمینان خاطر تأمین کرد؟

3- تأمین انرژی جهان چه پیامدهایی خواهد داشت؟

به این پرسش‌ها که در سخنرانی رئیس اجرایی آن شرکت در اجلاس معرفی این چشم انداز نیز مطرح شده است، به شرح زیر پاسخ داده شده است:

پاسخ به پرسش اول مثبت، و منابع انرژی به اندازه کافی در دسترس است. نگرانی‌های گذشته در مورد اوج تولید نفت خام (Peak Oil) از میان رفته، و فناوری‌های جدید راه را برای کارایی بیشتر انرژی و افزایش برداشت از منابع موجود گشوده و منابع جدید دیگر مانند گاز سنگ رستی (Shale Gas) و نفت خام محبوس در سنگ (Tight Oil) و میادین اعماق دریاها را در دسترس قرار داده است و بر اساس تحلیل انجام شده توسط شرکت BP نیز مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی جهان بتدریج در حال افزایش است. نمودار 3 حاکی از این مدعاست.

نمودار 3 : سهم انرژی های اولیه در سبد انرژی جهان [17]

چشم‌انداز انرژی نشان می‌دهد که تنوع منابع ادامه خواهد‌یافت و جهان برای اولین بار پس از گذر از دوران‌های وابستگی به یک سوخت مانند چوب، ذغال‌سنگ و نفت‌خام به دورانی خواهد رسید که در آن هیچ یک از سوخت‌های فسیلی برتر از سایر سوخت‌ها نخواهد بود. BP در اینجا به چشم‌انداز تقریباً یکسان عرضه و تقاضای سه انرژی اولیه گازطبیعی، ذغال‌سنگ و نفت‌خام در سال 2035 اشاره دارد که هریک در حدود 27درصد از کل انرژی اولیه جهان را در آن سال به خود اختصاص خواهند داد، و سهم انرژی‌های جایگزین نیز نسبتاً افزایش خواهد یافت به طوری که، انرژی هسته‌ای، برق آبی و سایر انرژی‌های جایگزین هر یک در حدود پنج تا هفت درصد از سبد انرژی را اشغال خواهند کرد.

در گزارش دیگری از BP آمده است: در حالی که در سال 1980 تصور می‌شد ذخائر موجود نفت خام فقط تا 30 سال کفایت می‌کرد و در سال 2010 به اتمام می‌رسید، در این سال به علت اکتشافات جدید، افزایش ضریب برداشت و استفاده از فناوری‌های شناخته‌شده فعلی هنوز برای 54 سال دیگر ذخائر قابل برداشت وجود داشت. [17]

[1 (1)] در پاسخ به پرسش دوم،BP ضمن پذیرفتن چالش‌های موجود ، نسبت به آینده و تأمین تقاضای انرژی مورد نیاز جهان خوشبین است. بسیاری از کشورها در زمان حال یا آینده اقدام به استخراج منابع خود می‌کنند. علاوه بر آمریکا که بهره‌برداری از منابع سنگ رستی را شروع کرده ‌است‌، هندوستان و سایر کشورها نیز بررسی بهره‌برداری از منابع مشابه را در برنامه تأمین انرژی خود قرار‌ داده‌اند. شرکت BP قرارداد مهمی را در دسامبر سال (2013) با دولت عمان منعقد کرده است که طبق آن در این کشور به توسعه میدان گاز محبوس در سنگ خزان (Khazzan Tight Gas Field) خواهد پرداخت. [17]

تقاضای جهانی انرژی تا 41درصد تا سال 2035 افزایش خواهد یافت و آسیا، با بالاترین نرخ رشد، در ردیف بزرگترین واردکننده حامل‌های انرژی و بالاتر از اروپا قرار خواهد گرفت. با این حال، BP معتقد است که اگر موانعی برای بازار ایجاد نگردد و اجازه داده شود که بازار با مکانیزم‌های خود عمل کند، جایی برای نگرانی در تأمین انرژی مورد نیاز جهان وجود نخواهد داشت. از هم اکنون، ساخت خط لوله انتقال گازطبیعی در حجم بسیار بالا از روسیه به چین مورد بررسی و در برنامه قرار گرفته است. رئیس اجرایی BP به یک پروژه گازی عظیم دیگر که توسط این شرکت و شرکای آن اجرا خواهد شد و گازطبیعی را از شاه دنیز آذربایجان در دریای مازندران از طریق خط لوله تالار جنوبی (Southern Corridor) به اروپا خواهد رساند نیز اشاره کرد. [17]

نمودار 4 : تولید ناخالص داخلی ( GDP ) و انرژی [17]

در پاسخ به پرسش سوم و پیامدهای تأمین انرژی جهان، BP معتقد است در حالی که به علت تحولات فناوری و شیوه تولید و مصرف، شدت انرژی یا میزان وابستگی تولید ناخالص داخلی (GDP) به مصرف انرژی از سال 2012 تا 2035 به اندازه 36درصد کاهش خواهد یافت (9/1 درصد در سال)، انتشار کربن همچنان سخت‌ترین چالش جهان به لحاظ تأمین انرژی پایدار خواهد بود. اگرچه رشد انتشار کربن نسبت به گذشته کاهش خواهد یافت، هنوز با میانگین رشد سالانه‌ای در حدود 1/1 درصد در چشم انداز 2035، نسبت به اهداف مورد انتظار مراکز علمی و سیاست‌گذاری تاخیر خواهد داشت، و با تنها اندکی تفاوت نسبت به رشد تقاضای انرژی به رشد خود ادامه خواهد داد. میانگین رشد تقاضای انرژی در چشم‌انداز 2035 شرکت BP معادل 5/1 درصد است. در چشم انداز BP، رشد تقاضا در دهه 2015-2005 معادل2/2درصد، و با یک روند کاهشی در دهه 2025-2015 و دهه 2035-2025 به ترتیب 7/1 درصد و 1/1 درصد فرض شده است. [17]

همانگونه که در نمودار 4 نیز مشخص می‌باشد شاخص اقتصادی GDP یا تولید ناخالص داخلی نسبتی مستقیم با مصرف انرژی دارد.

[3] شاخص شدت انرژی اولیه یا شاخص جهانی کارایی انرژی در طول سال های 2010 تا 2012 بیش از 1.7 درصد در سال کاهش یافته که نرخ رشد آن تقریباً یک درصد از نرخ رشد هدف کمتر است. [11]

در حال حاضر حدود 22% از انرژی برق مورد نیاز جهان از انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین می‌گردد. [13] و این روند رو به رشدی را نشان می‌دهد هرچند سهم ایران از مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر کمتر از یکصدم درصد است. [12]

در زمان حاضر ظرفیت نصب‌شده مولدهای تجدیدپذیر حدود ٢١٩ مگاوات است درحالی که آلمان تا پایان سال ٢٠١٢ میلادی، با وجود داشتن پیک زمستانی (برعکس پیک تابستانه شبکه برق ایران) و شدت تابش بسیار کمتر از ایران، ٣٢٠٠٠ مگاوات مولد خورشیدی و بیش از ٣٠٠٠٠ مگاوات توربین بادی نصب شده دارد. [13]

باید در ١٠ سال آینده دست‌کم ٢٠ درصد از برق تولیدی کشور از محل انرژی‌های نو تأمین شود چراکه در سال‌های ٢٠١٧ تا ٢٠٢٠ باید مالیات منوکسیدکربن به سازمان ملل پرداخت کنیم. [13]

نرخ پایه خرید برق از تمام تولیدکنندگان برق تجدیدپذیر در سال ١٣٩٣ معادل ٤٦٢٨ ریال محاسبه شده است. [13]

همانگونه که مشاهده می‌شود این مقدار حدود چند برابر مبلغ فروش برق در کشور می‌باشد.

از آنجا که اقتصاد ایران تا حد زیادی یک اقتصاد تک محصولی وابسته به منابع نفت و گاز می‌باشد، با کاهش تقاضای این منابع از سوی سایر کشورها در آینده با چالش‌های اقتصادی گوناگانی رو به رو خواهد بود. از سوی دیگر دور از انتظار نیست که در آینده‌ای نزدیک، با پذیرش معاهدات بین‌المللی و یا تصویب قوانین داخلی به منظور کاهش انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی، مصرف این سوخت‌ها در داخل کشور نیز محدود شود. در این صورت، به منظور تأمین تقاضای انرژی کشور، ناگزیر به استفاده از انرژی‌های جایگزین بوده و درصورتی که این فرآیند از لحاظ اجرایی در مدت زمانی کوتاه صورت پذیرد، بخش عمده‌ای از درآمد‌های ارزی کشور به تأمین تجهیزات استحصال انرژی‌های تجدیدپذیر و الزامات تکنولوژیکی سایر صنایع هزینه خواهد شد.

روند اقتصادی شدن انرژی‌های تجدید‌پذیر

امروز دنیا در شرایط اقتصادی جدید به سر می‌برد که توسط کامپیوترهای بسیار کوچک و فناوری اطلاعات روبه رشد به وجود آمده و در آن، قدرت نرم کشورها جایگزین قدرت نظامی سخت‌افزاری و حتی دیپلماسی کلاسیک شده است. سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدید‌پذیر می‌تواند تکمیل ‌‌کننده این پروسه باشد. همواره چرخش‌های همه جانبه در جهت رشد و توسعه، در اثر ظهور فناوری‌های جدید به وجود می‌آیند؛ مثلاً اختراع موتور بخار باعث تسریع در پیدایش عصر راه‌آهن شد و یا ساخت کامپیوتر راه را برای بوجود آمدن عصر اطلاعات هموار ساخت و کمپانی‌های متعدد با امکان ایجاد مشاغل فراوان پا به این عرصه گذاشتند.

اختراع خودرو باعث پیشرفت در تکمیل ساخته‌شدن جاده‌ها، خیابان‌ها، پمپ بنزین‌ها و مشاغل خدمات فنی خودرو و غیره شد. [6]

در حال حاضر کشورهای مختلف جهان به سمت استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر، به‌ویژه خورشید و باد حرکت کرده و به عنوان مثال ظرف 5 سال گذشته در کشور آلمان، سهم صنایع فتوولتائیک در تولید نیروی برق 10 برابر شده و حدود 3 درصد انرژی مورد نیاز آن کشور را تأمین می‌کند و قرار است تا سال 2020، برق مورد نیاز پانزده میلیون آلمانی از انرژی خورشیدی تأمین شود. [13]

در اقتصاد نوین و مدرن جهانی، دولت‌ها و حاکمیت‌ها سعی می‌کنند فرصت‌های تولید، نوآوری، رقابت، ورود به بازارهای بین‌المللی و تنظیم قراردادهای بزرگ را توسط صنعت‌گران، بانکداران و بازرگانان فراهم آورند تا خود قدرتمند شوند. بدین‌ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که در رابطه با انرژی‌های تجدید‌پذیر و فناوری‌های جدید آن‌ها، زمان خروج از حالت آزمایشگاهی فرا رسیده و به زودی، پروژه‌ها در کارگاه‌های تولیدی و شرکت‌های خدمات فنی مهندسی عملیاتی خواهند شد. [6]

بررسی شرایط انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران

ایران از نظر شرایط جغرافیایی در منطقه ای واقع شده است که می‌تواند با برنامه‌ریزی و کمک گرفتن از روش‌های مدیریت مدرن جهانی، سهم قابل توجهی را در بازار انرژی‌های پاک بدست آورد. یک گام اساسی برای گذار به اقتصاد انرژی های تجدید‌پذیر، تاسیس بانک‌های تخصصی و فعال در این بخش است که صرفاً با هدف و برنامه تقویت زیر ساخت‌ها و وظیفه تأمین مالی پروژه‌های مربوط به انرژی پاک بوجود آمده باشند و به موازات آن نیز شرکت‌های بیمه تخصصی در این بخش انرژی می‌توانند پوشش بیمه‌ای برای تولید‌کنندگان و مصرف‌کنندگان را فراهم آورند .

گام رو به توسعه دیگری در این راستا می‌تواند لغو و یا بازنگری در قوانین دست و پاگیر در راه توسعه انرژی پاک باشد؛ قوانینی مانند لغو مقررات منع تردد خودروهای برقی و در نظر گرفتن معافیت مالیاتی برای سازندگان و استفاده‌کنندگان آنها، لغو تعرفه‌های گمرکی و سود بازرگانی برای ملزومات و تجهیزات پروژه‌های انرژی خورشیدی و بادی، حل مساله انشعاب‌های غیر قانونی شبکه‌های کنونی انتقال برق، اعمال مالیات سنگین بر تولید و استفاده از اتومبیل‌های سوخت فسیلی پر مصرف و صنایع آلوده‌کننده با عنوان مالیات بر کربن و با هدف کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، فرهنگ‌سازی مناسب در جهت تشویق مردم برای نصب سلول‌های خورشیدی برروی پشت بام منازل یا محوطه‌ها.

تجارب کشورهای توسعه یافته نشان می‌دهد که با این اقدامات تشویقی و تنبیهی، مردم وظیفه تأمین و نگهداری را خود به عهده خواهند‌گرفت. به عنوان مثال، گسترش استفاده از انرژی خورشیدی در کشورهایی مانند آلمان یا ژاپن دقیقاً در راستای سیاست‌های کلی آن کشورها در قبال مساله انرژی است و مردم آن کشورها صرفاً بخاطر علاقه به محیط زیست یا جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه‌ای به استفاده از سیستم‌های انرژی‌های تجدید‌پذیر روی نیاوردند. [6]

گام دیگر برای گسترش استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر ، بهره‌گیری از نظرات مشاورین و تسهیلات آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدید‌پذیر و بانک جهانی برای نوآوری در زمینه فناوری‌های نو از انرژی جمله خورشیدی می‌باشد و در کنار آن، توسعه همکاری‌های بین‌المللی در جهت تجاری‌کردن استفاده از این انرژی‌های بسیار سودمند خواهد بود. اعمال سیاست خارجی فعال بر پایه تعامل و همکاری با همه کشورهای جهان مثلاً فراهم نمودن امکان سرمایه‌گذاری ایشان در احداث پروژه‌های تجدیدپذیر در مناطق مطلوب بجهت رسیدن به اهداف توسعه پایدار در این راستا می‌تواند به یاری اقتصاد انرژی‌های تجدیدپذیر بیاید. بر اساس تحقیقات صورت گرفته توسط IEA ، ایران به جهت موقعیت خاص جغرافیایی خود و بهرمندی از منابع مختلف انرژی‌های خورشید ، باد و ... در شمار بهترین کشورهای جهان از نظر بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر محسوب می‌شود. در این راستا سازمان انرژی‌های نو متعاقب سیاست‌گذاری‌های وزارت نیرو عهده‌دار دستیابی به اطلاعات و فنآوری‌های روز دنیا در خصوص استفاده از منابع انرژی‌های تجدید‌پذیر و پتانسیل‌سنجی و اجرای پروژه‌های متعدد (خورشیدی، بادی و زمین گرمایی) گردیده است. [6]

نمودار 5 نشانگر میزان سرمایه‌گذاری پایه برای استحصال انرژی به شیوه‌های گوناگون می‌باشد. همانگونه که در این نمودار نیز کاملاً مشخص می‌باشد هزینه سرمایه‌گذاری برای انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار بالاتر از هزینه‌های احداث نیروگاه‌های فسیلی است ولی فروش برق با قیمت گرانتر و همچنین امکان وصول اعتبارات کربنی و اینکه در مقیاس کوچک نیز قابل اجرا می‌باشند از جمله مواردیست که می‌تواند سرمایه‌گذاران را به این سو بکشاند.

نمودار 5 : هزینه پایه سرمایه‌گذاری را برای تکنولوژی‌های مختلف استحصال انرژی[20]

بر مبنای نمودار فوق و اینکه بیشترین سوخت مورد استفاده در نیروگاه‌های کشور گاز طبیعی می‌باشد و متوسط توان الکتریکی تولیدی در نیروگاه‌های کشور بطور متوسط کمتر از 40% از ظرفیت حرارتی آن می‌باشد[15] و به ازای هر متر مکعب گاز طبیعی حدود 2 کیلوگرم گاز دی‌اکسید‌کربن حاصل می‌شود و همچنین اینکه اعتبار کربنی به ازای کاهش هر تن گازکربنیک حداقل7 یورو مبادله می‌گردد ، [21] می‌توان نتایج حاصل را بصورت جدول زیر ارائه نمود. مشاهده می‌شود با تبدیل نرخ برابری یورو و دلار میزان درآمد قابل کسب از این طریق حتی گاهی بیش از کل مبلغ سرمایه گذاری شده می‌باشد.

جدول 1 : درآمد حاصل از مکانیسم توسعه پاک در پروژه‌های تجدیدپذیر

نقاط قوت موجود

[download] دسترسی کشور عزیزمان به انواع منابع جدید انرژی ، اهمیت شایانی در توسعه اقتصادی دارد. به گونه‌ای که پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که بین سطح توسعه یک کشور و میزان مصرف انرژی آن، رابطه مستقیمی برقرار است. [16] و همانطور که در نمودار 3 مشخص می‌باشد مصرف انرژی در سنوات آتی رو به افزایش خواهد داشت.

با توجه به ذخایر محدود انرژی فسیلی و افزایش سطح مصرف انرژی در جهان ، دیگر نمی‌توان به منابع موجود انرژی متکی بود. درکشور ما نیز، با توجه به نیاز روز افزون به منابع انرژی و کم شدن منابع انرژی فسیلی، ضرورت سالم نگه‌داشتن محیط زیست، کاهش آلودگی هوا، محدودیت‌های برق‌رسانی و تأمین سوخت برای نقاط و روستاهای دورافتاده، استفاده از این انرژی‌ها می‌تواند جایگاه ویژه‌ای داشته باشد.

در برنامه پنجم توسعه کشور، استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر به میزان 5000 مگاوات هدف‌گذاری شده‌است. به دلیل قرار گرفتن در موقعیت مناسب جغرافیایی و در نتیجه امکان بهرمندی از انرژی باد، تابش مطلوب خورشید، منابع عظیم زیست توده، موقعیت‌های مناسب جهت استحصال انرژی آبی و جذر و مد و زمین گرمایی و همچنین منابع عظیم نفت و گاز و بهره‌مندی از منابع متعدد تأمین‌کننده مواد اولیه مورد نیاز صنایع انرژی، بستر مناسبی جهت سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها را میسر می‌سازد. از سوی دیگر بر اساس معاهدات بین‌المللی و بدلیل استفاده از انرژی‌های پاک، جذب بخشی از سرمایه‌های مورد نیاز در این بخش بصورت بلاعوض و دراز مدت به اندازه مدت زمان عمر مولد‌های انرژی مذکور نیز از پیامد‌های مثبت این سیاستگذاری خواهد بود [2].

بعنوان مثال ، پروتکل کیوتو یکی از این معاهدات می‌باشد که توسط جمهوری اسلامی نیز به امضا رسیده.

هرچند اتمام اجرای این قرارداد پایان سال 2012 میلادی بوده است ولی با توجه به لزوم اجرای مفاد آن، تا سال 2020 تمدید گردید [19].

طبق ماده ۱۲ پروتکل کیوتو، کشورهای غیر عضو (کشورهای در حال توسعه) با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در قالب پروژه‌های مکانیسم توسعه پاک (CDM)، اعتبار کاهش انتشار (CER) دریافت می‌کنند که می‌توانند این اعتبارات را به کشورهای توسعه‌یافته بفروشند. کشورهای عضو پیمان کیوتو نیز می‌توانند این اعتبارات کاهش انتشار را خریداری کرده و برای عمل به تعهدات خود در قبال پروتکل کیوتو استفاده کنند. [18]

لذا میزان قابل توجهی از سرمایه گذاری‌ها در خصوص انرژی‌های تجدیدپذیر یا پروژه‌های مکانیسم توسعه پاک، از طرف کشورهای توسعه‌یافته بصورت بلاعوض پرداخت خواهد شد. برای بهره‌گیری از فرصت‌های قابل دسترسی از نقاط قوت موجود، به برنامه‌ریزی‌های دقیق و جامعی نیاز است که این برنامه‌های پیشنهادی از سه دیدگاه مورد ارزیابی قرار می‌دهیم:

الف- برنامه کوتاه مدت: در این دوره، تلاش در جهت دستیابی به فناوری‌های نوین با اتکا به توانمندی علمی و تحقیقاتی بومی و ایجاد زیرساخت‌های لازم جهت ساخت تجهیزاتی از قبیل توربین‌های بادی، پنل‌های خورشیدی و الزامات مورد نیاز سایر انواع انرژی‌های تجدیدپذیر مدنظر قرار می‌گیرد. حمایت از نخبگان و فناوران این عرصه‌ها و بهره‌گیری از توان آن‌ها برای اجرای صحیح مفاهیم R&D می‌تواند نقشی کلیدی و حساس در رشد و توسعه ایفا نماید.

ب- برنامه میان مدت: با دستیابی به فناوری‌های نوین به ویژه روش‌های استحصال انرژی‌های تجدیدپذیر و فرآوری ذخایر خدادادی، بستری مناسب جهت فعالیت در این عرصه‌ها ایجاد می‌شود. بنابراین، توسعه صنایع تولید تجهیزات و فناوری‌های مورد نیاز این بخش با اتکا به دانش و مهارت کسب‌شده ضروری به نظر می‌رسد تا امکان ساخت تجهیزات مربوطه به صورت صنعتی و حتی مازاد بر نیاز داخل فراهم گردد و علاوه بر رفع وابستگی به سایر کشور‌ها به ارز آوری و شکوفایی صنایع انرژی کشور منجر گردد.

ج- برنامه بلند مدت: با استحصال انرژی از منابع تجدیدپذیر و انتقال آن به کشورهای آسیای میانه و قفقاز و همچنین تولید تجهیزات جانبی و مواد فرآوری شده و صادرات آن به سایر نقاط، علاوه بر تحکیم استقلال، خودکفایی و تأمین نیازهای داخلی، از وابستگی در این موارد جلوگیری شده و درآمد‌های ارزی فراوانی نیز از این طریق نصیب کشور می‌گردد.

تامین اعتبارات

در خصوص تامین هزینه‌های مورد نیاز می‌توان از سرمایه‌گزاران داخلی و خارجی بشرح زیر بهره برد:

اعتبارات حاصل از توسعه مکانیسم پاک و کاهش آلایندگی چون هزینه ساخت نیروگاه‌های تجدیدپذیر غالباً بالغ بر چند برابر نیروگاه‌های حرارتی می‌باشد. از آنجا که جایگزینی نیروگاه‌های با سوخت فسیلی و استفاده از نیروگاه‌های تجدیدپذیر نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان و صرف زمان فراوان دارد، تبدیل نیروگاه‌های فسیلی در حال استفاده به نیروگاه‌های پاک و استفاده از اعتبارات مرتبط و فروش محصولات حاصل از جمع‌آوری آلاینده‌ها می‌تواند بهترین راه حل در خصوص تأمین سرمایه لازم جهت جایگزینی نیروگاه‌ها با نیروگاه‌های تجدید‌پذیر و استفاده موثر از آنها در کل طول عمر مفیدشان تلقی گردد. [9]

اعتبارات بخش خصوصی به‌همراه بسته تشویقی مثلاً به‌منظور توانمندسازی بخش‌های خصوصی و تعاونی، وزارت نیرو به ارایه مشوق‌های مناسب برای افزایش سرمایه‌گذاری در تولید برق از منابع تجدیدپذیر اقدام کرده است. [13]

گشایش اعتبارات بر اساس طلب‌های ایران از سایر کشورها مثل چین. در آخر اعتبارات و سرمایه‌های دولتی برای اجرای این پروژه ها پیشنهاد میگردد.

نتیجه گیری

لزوم برقراری امنیت اقتصاد و انرژی ، چنین می‌طلبد که با اتکا به وجود نخبگان و پژوهشگران داخلی و با در اختیار داشتن منابع سرشار از انواع انرژی‌های تجدیدپذیر و ذخایر مختلف در سطح کشور ، بستر تحقیقات و سرمایه‌گذاری در این مهم را بیش از پیش فراهم نماییم تا از اقتصاد وابسته به فروش ذخایر خدادادی رهایی یابیم.

بر اساس معاهدات بین‌المللی و بدلیل استفاده از انرژی‌های پاک ، جذب بخشی از سرمایه‌های مورد نیاز در این بخش بصورت بلاعوض و دراز مدت به اندازه مدت زمان عمر مولد‌های انرژی مذکور نیز از پیامد‌های مثبت این سیاستگذاری خواهد بود.

رشد و توسعه علم در ایران اسلامی بر هیچکس پوشیده نیست و از این لحاظ نیروی جوان و مستعد بسیار در اختیار میباشد.

امید است با توجه ویژه مسئولین ذی‌ربط و مدیریتی جهادی در این سال فرخنده که مزین به نام دولت و ملت ، همدلی و همزبانی مزین گردیده است‌، فرهنگ استفاده صحیح از منابع خدادادی بیش از پیش عیان گشته و با همیاری و همدلی و مشارکت عمومی ملت عزیز ، با عزمی راسخ جهت نیل به اقتصادی شگوفا گام‌هایی موثر برداریم.

تشکر و قدردانی

با سپاس و تقدیر ویژه از زحمات و محبت‌های جناب آقای دکتر مجید حاجی‌بابایی مدیریت محترم اتاق فکر استان مرکزی که انگیزه‌های شایانی را در راستای تحقیقات و پژوهش‌های بنیادین به اینجانب اعطا نمودند و در بسیاری از امور با رساندن صدای محققین و پژوهشگران استان به مسئولین محترم همکاری‌های لازم را مبذول داشتند.

.

.

استفاده از مطالب با ذکر منبع آزاد است.

متون سیاستی منتشرشده در شمس، بیانگر دیدگاه نویسندگان بوده و لزوماً نظر این شبکه نیست.

منابع :

Renewable energy is cheaper than imported gas and oil - http://www.eco-business.com dated : 2014.April.27
متن کامل قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1390-1394) – پایگاه اطلاع رسانی دولت به نشانی : http://www.dolat.ir
متن سند نهائی چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران - مجمع تشخیص مصلحت نظام
انرژی های نو - سازمان توسعه برق ایران به نشانی : http://www.ipdc.ir/m-enerjy.htm
محمدزاده پرویز, بهبودی داوود, ابراهیمی سعید ، رابطه میان مصرف انرژی و توسعه مالی در ایران ، نشریه مطالعات‌ اقتصاد انرژی‌ : زمستان 1392 , دوره 10 , شماره 39
سعید منصور افشار ، اقتصاد انرژی های تجدید پذیر و نگاه کاربردی به توسعه آن درایران ،سایت خبری عصر ایران به نشانی : http://www.asriran.com
گروه مدیریت مصرف شرکت توزیع برق استان سمنان - انرژی های سبز و فواید استفاده از آن – پورتال شرکت توزیع برق استان سمنان به نشانی : http://www.semepd.ir/
دفتر تحریریه شبکه اطلاع رسانی نفت و انرژی - انرژی های پاک و ضرورت توسعه آن - شبکه اطلاع رسانی نفت و انرژی به نشانی : http://www.shana.ir
مهریار توحیدنژاد ، پایان نامه کارشناسی ارشد با موضوع مدیریت گازکربنیک در نیروگاه شازند ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
AEO 2014 Early Release Overview www.eia.gov
انرژی تجدیدپذیر، 18 درصد کل انرژی مورد استفاده جهان را تشکیل می دهد – سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی به نشانی : http://www.irna.ir
سهم مصرفی انرژی های نو در کشور کمتر از یک صدم درصد است – خبرگزاری مهر به نشانی:

http://www.mehrnews.com

سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تامین برق جهان به ٢٢ درصد رسید - شبکه اطلاع رسانی نفت و انرژی به نشانی : http://www.shana.ir
تاثیر انرژی‌های نو در آینده اقتصادی ایران – خبرگزاری مهر به نشانی : http://www.mehrnews.com
ترازنامه انرژی سال 1391 - مرکز مطالعات انرژی
سیدمحمدجواد نوربخش - ضرورت استفاده از انرژیهای نو(پاک)درمحیط زیست - ششمین همایش ملی مهندسی محیط زیست
محمدرضا فرهنگی - خلاصه ای از پیشبینی انرژی بریتیش پترولیوم - اوپک و منابع انرژی - وزارت نفت به نشانی : http://www.mop.ir
پروتکل کیوتو در مورد کنوانسیون تغییرات آب وهوا سازمان ملل متحد.
تمدید پروتکل کیوتو در مورد کنوانسیون تغییرات آب وهوا سازمان ملل متحد
مقایسه هزینه‌های سرمایه گذاری انواع نیروگاه های تجدیدپذیر و فسیلی - برق نیوز – اولین پایگاه اطلاع رسانی صنعت برق به نشانی : http://www.mop.ir
Guardian - European carbon market reform set for 2019 - http://www.theguardian.com
مولدهای آبی - دانشگاه تربیت مدرس به نشانی : http://www.modares.ac.ir